Masha Gessen, New Yorker için Aaron Bushnell'in eylemi üzerinden umutsuzluk, şiddetsizlik ve protesto üzerine yazıyor.
Pazar günü öğleden sonra, savaş kıyafetlerinin altına hardal rengi bir kazak giyen Aaron Bushnell, Washington D.C.'deki İsrail Büyükelçiliği'ne doğru yürüdü. Binaya yaklaşırken kendini filme alarak şunları söyledi: “Ben ABD Hava Kuvvetleri'nin aktif görevli bir üyesiyim ve artık soykırımın suç ortağı olmayacağım. Radikal bir protesto eylemine girişmek üzereyim ama insanların Filistin'de sömürgecilerin elinde yaşadıklarıyla karşılaştırıldığında bu aslında hiç de aşırı değil. Egemen sınıfımızın normal olmasına karar verdiği şey bu.”
Çekime devam etmek için telefonunu destekleyerek yere koydu ve su şişesindeki yanıcı sıvıyı başından aşağı döktü, ardından kamuflaj şapkasını taktı ve çakmağı kullanarak kendini ateşe verdi. O günün ilerleyen saatlerinde aldığı yaralar nedeniyle hastanede öldü. Yirmi beş yaşındaydı.
Kendini kurban etmek yeni bir siyasi protesto biçimi değil, ancak hiçbir şekilde yaygın bir protesto da değil. Düzinelerce Budist keşiş, geçen yüzyılın ortasında Vietnam'daki Budist liderlerin bastırılmasını protesto etmek ve yakın zamanda Çin'in Tibet üzerindeki yönetimine ve Dalai Lama'nın sürgüne gönderilmesine dikkat çekmek için kendini kurban etti. 1960'larda Amerika Birleşik Devletleri ve Asya'da düzinelerce insan Vietnam'daki savaşı protesto etmek için kendilerini ateşe verdikten sonra öldü. Daha sonra uygulama Sovyet bloğuna yayıldı. Umudun öldüğü zaman başladı her şey. 1968'de Varşova ve Prag'daki öğrenciler, o yıl Batı'nın başka yerlerindeki öğrenciler gibi protesto yaptılar. Çekoslovakya'da Komünist Parti liderliği liberal reformlar başlattı, sansürü hafifletti ve "insani yüzlü bir sosyalizm" inşa etme sözü verdi. Prag Baharı olarak biliniyordu. Ancak Ağustos ayında Moskova komutasındaki Varşova Paktı birlikleri Çekoslovakya'ya girdi. Ülkenin liderleri tutuklandı ve uçakla Moskova'ya gönderildi. Prag Baharı ezilmişti. Eylül ayında, elli dokuz yaşındaki Polonyalı savaş gazisi Ryszard Siwiec, bir hasat festivali sırasında kendisini ateşe vererek, ülkesinin işgaldeki suç ortaklığına karşı protestosuna binlerce kişinin tanık olmasını sağladı. Daha yaygın olarak hatırlanan bir kendini yakma eylemi, birkaç ay sonra, Prag'ta kendini ateşe verdikten sonra bir caddede koşan Jan Palach adlı yirmi yaşındaki Çek öğrenci tarafından gerçekleştirildi.
Demokrasi koşullarında insanlar politik olarak hareket ederler çünkü eylemlerinin değişime yol açabileceğini düşünürler. Değişimi tek başlarına gerçekleştiremezler ve değişim asla anında olmaz, ancak deneyimleri onlara değişimin mümkün olduğunu ve bunun kamuoyunun eylemleriyle meydana geldiğini söyler. İnsanlar değişimin mümkün olduğuna inanmadıklarında çoğu harekete geçmez. Otoriter rejimler pasif vatandaşlığa dayanır. Totaliter rejimler, tebaasını siyasi eylemi taklit etmek için harekete geçirir, ancak bunu hiçbir zaman değişim getirmeyecek şekilde yapar. Büyük çoğunluk buna uyar. Ancak küçük bir azınlık buna dayanamaz. Muhalifler, dışlanmanın psişik bedelini ödemeyi tercih eden insanlardır çünkü Václav Havel'in "yalanın içinde yaşamak" dediği şey daha da kötüdür. Bu azınlık içinde, bireysel çaresizliklerini o kadar dayanılmaz bulan ve kendilerini yakmak kadar çaresiz bir şey yapmaya istekli olan daha da küçük bir grup insan var gibi görünüyor. Jan Palach'ın protesto intiharını Çekoslovakya'da, ardından Litvanya ve Ukrayna'da birkaç intihar daha izledi. Geçtiğimiz birkaç yılda, Putin'in Rusya'sında kendini yakma bir protesto biçimi olarak yeniden ortaya çıktı.
Bir Amerikalının kendini yakması ne anlama gelir? Avukat ve çevreci David Buckel'in 2018'de Brooklyn'de ve iklim aktivisti Wynn Bruce'un 2022 Dünya Günü'nde Yargıtay'ın basamaklarında yaptığı gibi, Vietnam Savaşı'ndan bu yana Amerikalılar iklim değişikliğine dikkat çekmek için bu intihar biçimiyle hayatlarını kaybettiler. Hepimiz gibi, bu adamlar da iklim değişikliğinin yıkıcı tehdidini bilen, gezegendeki insan nüfusunu koruma ihtiyacına sözde bağlılık gösteren ancak harekete geçmeyi başaramayan bir dünyada yaşadılar. Buckel, Prospect Park'ta kendini ateşe vermeden önce çeşitli medya kuruluşlarına gönderdiği bir e-postada, "Başkalarına yardım etmek için kendi hayatlarını sürdürenlerin çoğu, genellikle yardımlarına ihtiyaç duyan şeyleri değiştirmediklerinin farkına varırlar" diye yazdı. Buckel hayatı boyunca LGBTİ haklarının geliştirilmesine yardımcı olan bir avukat ve ömür boyu aktivist olmuştu. Ancak iklim konusunda kendisi gibi düşünen insanlarla çevrili olmasına ve onlarla birlikte hareket edebilmesine rağmen kendini çaresiz hissediyordu.
Aaron Bushnell hakkında çok az şey biliyoruz. Facebook sayfası, Gazze'deki savaşı takip ettiğini ve Michigan'dan Demokrat bir kongre üyesi olan Filistinli Amerikalı Rashida Tlaib'e hayran olduğunu gösteriyor. Bushnell'in, İsraillilerden çok Filistinlilere sempati duyan otuz yaşın altındaki yetişkinlerden oluşan bir Amerikalı kuşağına ait olduğunu biliyoruz.Bushnell'in, mevcut çatışmada İsraillilerden çok Filistinlilere sempati duyan otuz yaşın altındaki yetişkinlerden oluşan bir Amerikalı kuşağına ait olduğunu biliyoruz. Belki Buckel gibi o da kendisi gibi düşünen ama sürekli çaresizliğini hatırlatan insanlarla çevriliydi. Her ne kadar işgal altındaki Batı Şeria'da bir ailesi olan Tlaib, sorunlarının İsrail halkıyla değil, İsrail hükümetiyle olduğunu vurgulamaya özen gösterse de, Kasım ayında yirmi iki Demokratın Tlaib'i antisemitik sözleri nedeniyle kınayan Temsilciler Meclisi Cumhuriyetçileri'ne katılmasını muhtemelen izlemişti. Bushnell için bugün dünyanın en acil sorunu olan Gazze'deki Filistinlilerin katledilmesi konusunda pek farklı olmayan iki yaşlı adam arasındaki başkanlık yarışını izliyordu. Gerçek bir seçeneği yoksa Bushnell'in oy kullanma hakkına sahip olmasının ne önemi vardı? Onun ordu mensubu olması kesinlikle durumu daha da kötüleştiriyordu. Facebook'taki son mesajı şöyle: "Birçoğumuz kendimize şu soruyu sormaktan hoşlanırız: 'Kölelik sırasında hayatta olsaydım ne yapardım? Ya da Güney Jim Crow zamanı? Ya da apartheid zamanı? Eğer ülkem soykırım yapıyor olsaydı ne yapardım?' Cevap şu ki, bunu yapıyorsunuz. Şu anda." (Bushnell'in son protesto eylemini canlı yayınlamayı planladığı Twitch sayfasının bağlantısını içeren mesaj artık görünmüyor.)
Bushnell, birikimlerini Filistin Çocuklara Yardım Fonu'na bıraktığı bir vasiyetname yazdı. Belki de Biden Yönetimi'nin İsrail'in Gazze'ye yönelik saldırılarına yardım etmeye devam etmesini engellemek amacıyla Uluslararası Çocuk Savunması-Filistin tarafından Kaliforniya'daki federal mahkemede açılan bir davanın duruşmasını izlemişti. Belki de ABD hükümetinin, yardımın soykırım amaçlı kullanıldığı gösterilse bile vatandaşların hükümetin askeri yardım sağlamasını engelleyecek yasal bir yol olmadığını öne sürdüğünü görmüştür. Birkaç gün sonra davanın hakimi Jeffrey White, hukuk sisteminin aslında hiçbir şey yapamayacağını söyledi. Kararında, "Bu Mahkeme, Davalılardan Gazze'deki Filistinlilere yönelik askeri kuşatmaya verdikleri aralıksız desteğin sonuçlarını incelemelerini rica ediyor" diye yazdı. Federal yargıç bile kendini çaresiz hissetti.
Belki Bushnell, Güney Afrika'nın Uluslararası Adalet Divanı'nda İsrail'e karşı açtığı davanın sürecini izlemiş ya da okumuştur. Belki de modası geçmiş olduğu kadar aşina hale gelen; öldürülen binlerce kadın ve çocuk sayısı, aşırı açlık çeken Gazzelilerin tekrar edilmesi dinlemişti. Mahkeme, İsrail'in Filistinli sivilleri korumak için acil önlemler almasına karar verdi. İsrail kararı görmezden geldi ve ABD ateşkes çağrısı yapan kararları veto etti ve başka bir U.A.D. davasında mahkemenin İsrail'e Batı Şeria ve Gazze'deki işgaline son vermesi yönünde talimat vermemesi gerektiğini savundu. Bu, Bushnell'in hayatı pahasına korumaya yemin ettiği hükümet; ABD'nin taslağının hazırlanmasında kilit rol oynadığı Soykırım Sözleşmesi gibi hukuk da dahil olmak üzere uluslararası hukuku uygulamak için oluşturulan mekanizmaları yıkıyordu.
Bushnell'in kendini yakma olayını dikkatle planladığını biliyoruz. Son düzenlemeleri yaptı. Medyayla temasa geçti. Eylem günü kendini kararlı bir şekilde taşıdı. Hareketleri prova edilmiş gibi görünüyordu. Belki de protestosunun ahlaki şaşkınlığa düşmüş bir ülkeyi uyandıracağını hayal etmişti. Sokakta koşan Jan Palach ve dans sırasında kendini yakan Ryszard Siwiec gibi Bushnell de onun yandığını görmemizi istedi.
2013 yılında, uzun süredir kendini kurban etme uygulamasına son verilmesi çağrısında bulunması yönünde baskı altında olan Dalai Lama, bunu bir tür şiddet karşıtlığı olarak nitelendirdi. Şiddetsizliği pasiflikle karıştırmamak gerekir: Bir protesto biçimi olarak şiddetsizlik, şiddeti açığa çıkaran bir uygulamadır. Filozof Judith Butler, şiddetsizliğin tek başına hareket eden bir kişi tarafından gerçekleştirilemeyeceğini savundu. Bu, siyasi bir eylem olarak şiddetsizlik için de geçerli olacaktır; değişim yaratmayı amaçlayan bir eylem, umutla kurulmuş bir eylemdir. Kendini yakma şiddet içermeyen bir umutsuzluk eylemidir.
*İlk kez New Yorker'da Aaron Bushnell’s Act of Political Despair adıyla yayınlanan bu metin Nil Sarrafoğlu tarafından Açık Radyo için çevrilmiştir.
